Jest to szczególny środek odpowiedzialności kontraktowej, surogat odszkodowania. Polega na umieszczeniu dodatkowego zastrzeżenia w treści umowy, które przewiduje obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej na wypadek naruszenia zobowiązania niepieniężnego.

Kara umowna stanowi szczególną sankcję, a jej zastosowanie jest możliwe wyłącznie w razie naruszenia zobowiązania niepieniężnego. Zastrzeżenie kary umownej dla zabezpieczenia prawidłowego wykonania zobowiązania pieniężnego jest nieważne.

Sama kara jest zawsze kwotą pieniężną. Jej wysokość może zostać określona jako konkretna suma albo jako np. pewien ułamek wartości transakcji.

Zgodnie z obowiązującym stanowiskiem orzecznictwa wierzyciel nie musi wykazywać, że poniósł szkodę. Dłużnik nie zwolni się z obowiązku zapłaty kary umownej nawet gdy wykaże, że do powstania szkody nie doszło.